बढ्दै छ मूलथलो छाडी बसाइँ सर्नेको दर, बागमती प्रदेश पहिलो रोजाइमा

काठमाडौं । देशभित्रै मूलथलो छाडेर स्थायी रुपमा अन्यत्र बसाइँसराइ गर्नेहरु उच्च दरमा बढिरहेका छन् । राष्ट्रिय जनगणना २०७८ ले स्थायी आन्तरिक बसाइँसराइ अर्थात् आफ्नो मूलथलो छाडी बसाइँ सर्ने जनसंख्याको अनुपात २९.२ प्रतिशत रहेको देखाएको छ । 

एक दशक (०६८–०७८) मा पहाडबाट ३२ प्रतिशत मानिस मूलथलो छाडी अन्यत्र बसाइँ सरेका छन् भने तराईबाट २८.९ प्रतिशत र हिमाली क्षेत्रबाट १३.८ प्रतिशत मानिस बसाइँ सरेका छन् । 

केन्द्रिय तथ्यांक कार्यालयले मंगलबार राष्ट्रिय जनगणना २०७८ मा आधारित भएर सार्वजनिक गरेको ‘नेपालमा आन्तरिक बसाइँसराइ प्रतिवेदन’ले पहाडबाट सबैभन्दा धेरै मानिस स्थायी रुपमा बसाइँसराइ गरेको देखाएको छ ।

पहाडी र हिमाली भेगबाट सेवा सुविधाहरु खोज्दै तराइतिर झर्ने प्रवित्ति धेरै भएपनि प्रतिवेदनले तराइबाट पनि मूलथलो छाडेर बसाइँ सर्नेहरुको संख्या उच्च नै देखिएको छ । 

आन्तरिक बसाइँसराइ गर्ने सबैभन्दा धेरै महिला ३७.६ प्रतिशत रहेका छन् भने पुरुषको दर २०.६ प्रतिशत रहेको छ । खासगरि, महिलाहरु बिहे गरेर मूलथलो छाड्ने गरेको केन्द्रीय तथ्यांक कार्यालयको जनगणनाले देखाएको छ ।

तराईमा बसाइँ सर्नेको संख्या २०२८ सालको जनगणनामा चार लाख १० हजार ६४ रहेकोमा २०७८ मा २० लाख ८४ हजार ५०५ रहेको देखिएको छ । यद्यपि, कुल जनसंख्याको तुलनामा बसाइ सर्ने २०७८ मा प्रतिशतमा भने कमी आएको देखिन्छ ।

हिमाली क्षेत्रबाट बसाइँ सर्ने २०२८ मा ९ हजार ६९८ रहेकोमा २०७८ मा ७५ हजार ५४२ रहेको पाइएको छ । बसाइँ सरेर हिमाली क्षेत्रमा आउनेभन्दा हिमाली क्षेत्र छाडी अन्यत्र सर्नेहरुको संख्या अत्यधिक देखिएकोले हिमाली क्षेत्रको खुद बसाइँसराइ ५ लाख ४३ हजार ९६६ जनाले ऋणात्मक देखिएको तथ्यांक कार्यालयले जनाएको छ ।
हिमाली क्षेत्रमा बसाइँ सरी आउनेभन्दा त्यस क्षेत्रबाट अन्यत्र सरेर जानेको संख्या अधिक देखिएको छ ।

पहाडी क्षेत्रमा २०२८ मा ६ प्रतिशतले बसाइँसराइ गरेको देखिएकोमा २०७८ मा ३० प्रतिशतले बसाइँसराइ गरेको देखिएको छ । पहाडी क्षेत्रमा पर्ने काठमाडौं, पोखरा र चितवनमा बसाइ सरी जानेहरु बढेकोले पहाडी क्षेत्रको खुद बसाइँसराइ दर उच्च देखिएको तथ्यांक कार्यालयले जनाएको छ ।

प्रदेश अनुसारको आन्तरिक बसाइँसराइको आयतनलाई हेर्दा २०७८ मा कुल २१ लाख ४२ हजार ३६३ जनाले एक प्रदेशबाट अर्को प्रदेशमा बसाइँसराइ गरेको देखिएको छ । यसमा महिला ११ लाख ५४ हजार ९०९ र पुरुष ९ लाख ८७ हजार ४५४ रहेका छन् ।

बागमती प्रदेशमा बसाइँसराइ गरी आउनेको संख्या ११ लाख ५० हजार ६२६ रहेको छ भने गण्डकीमा बसाइँसराइ खुद ३ लाख ४३ हजार ५० जना बराबर ऋणात्मक र कोशी प्रदेशमा ३ लाख १८ हजार ७९६ जनाले बसाइ सराइँ गर्दा खुद बसाइँसराइ ऋणात्मक छ ।

बागमती प्रदेशमा बसाइँसराइ गर्नेको संख्या थपिएको तर गण्डकी र कोशी प्रदेशमा खुद बसाइँसराइ गर्नेको संख्या ऋणात्मक देखिएको छ । बसाइँसराइ गर्नेको पहिलो छनौट बागमती प्रदेश देखिएको छ, जहाँ ५७.६ प्रतिशत पुरुष र ५०.६ प्रतिशत महिला बसाइँ सरेका छन् । 

बागमती प्रदेशको काठमाडौं, ललितपुर र भक्तपुर जिल्ला देशभरबाट बसाइँसराइका लागि पहिलो रोजाइमा पर्छन् । 

२०७८ को जनगणना अनुसार बसाइँ सरेकामध्ये २५ .९ प्रतिशत आश्रित भएर गएका, २४.९ प्रतिशत विवाहको कारणले बसाइसराइ गरेका, १९.२ प्रतिशत कामको अवसरका कारण र १४.१ प्रतिशत अध्ययनका लागि बसाइँ सरेको देखिन्छ ।

तराईमा बसाइँ सरेकामध्ये ३१.३ प्रतिशत विवाह र २६.७ प्रतिशत आश्रित भएर गएको जनजणनाले देखाएको छ । यस्तै, प्रदेशगत विश्लेषण गर्दा बागमती र गण्डकीमा कामको अवसर प्रमुख देखिएका छन् भने बाँकी पाँच प्रदेशहरुमा विवाह नै प्रमुख कारण रहेको छ ।