एएसी ब्लक र रातो इँटामा कुनको आयु कति ?

काठमाडौं । माटोबाट बनेका रातो इँटा शताब्दीयौंदेखि प्रयोग भइरहेको छ । हाम्रा हजारौं वर्ष पुराना मठमन्दिर र पुरातात्विक सम्पदाहरु उत्खनन् गर्दा पनि रातो इँटा प्रयोग गरिएको भेटिन्छ ।

अहिले पनि आवासीय घर, भवन, अपार्टमेन्ट, उद्योग, मठमन्दिर निर्माणमा रातो इँटाको प्रयोग गरिँदै आएको छ । तर, एसएसी ब्लक आधुनिक निर्माण सामाग्री हो, जुन प्रयोगमा आउन थालेको दशक पनि भएको छैन । 

प्रविधिको बढ्दो विकाससँगै मानिसहरु वातावरणमैत्री निर्माण सामाग्रीमा जोड दिन थालेको देखिन्छ । यसको नतिजा एएसी ब्लक हो, जुन रातो इँटाको विकल्पको रुपमा आएको छ ।

एएसी ब्लक रातो इँटाभन्दा हलुका मात्र छैन्, मूल्य पनि करिव २५ प्रतिशतसम्म कम पर्ने व्यवसायी बताउँछन् । नेपालमा एउटा राताे इँटाको मूल्य १५ देखि २० रूपैयाँ पर्छ । चार इन्च मोटाइको एउटा एएसी ब्लकको मूल्य १२५ देखि १३५ रूपैयाँसम्म पर्छ । चार इन्‍च मोटो एउटा एएसी ब्लक ९ वटा रातो इँटा बरारबर हुन्छ । 

आजकल आरसीसी संरचना निर्माणमा वाल लगाउन एएसी ब्लकको प्रयोग बढ्दो छ । एएसी ब्लकको वजन हलुका हुन्छ । तर, आममानिसलाई यी दुई इँटामा कसको आयु धेरै हुन्छ भन्ने द्धिविधा रहन सक्छ । यसमा प्रष्ट हुनका लागि यी दुबै प्रकारका इँटाको बारेमा पर्याप्त जानकारी लिन आवश्यक देखिन्छ ।

एएसी ब्लक बिल्कुलै नयाँ र आधुनिक प्रविधीको निर्माण सामाग्री हो । यो दक्षिण–पूर्वी एसियामा प्रयोगमा आउन थालेको एक दशक पनि पुगेको छैन । तर, रातो इँटाको प्रयोग हजारौं वर्ष अघिदेखि हुँदै आइरहेको छ । 

रातो इँटा धेरै पहिलेदेखि प्रयोग हुँदै आएको निर्माण सामाग्री हुनाले यससँग सम्बन्धित विभिन्न अध्ययन, अनुसन्धान, अनुभव र नतिजा हामीलाई थाहा छ । तर, एएसी ब्लक केहि वर्षदेखि मात्र प्रयोगमा आउन थालेको हुनाले पूर्ण नतिजा निश्चित हुन बाँकी छ । 

रातो इँटाले बनेका धेरै प्राचिन सम्पदा, पुराना भवनहरु जुन सयौं वर्षअघि बनेका थिए, ती अहिले पनि उस्तै देख्न सकिन्छ । तसर्थ यो दिगो हुनुका साथै यसको आयु लामो रहन्छ भन्नेमा कुनै द्धिविधा नै भएन । एएसी ब्लकको सन्दर्भमा भने यसको प्रयोग गरी बनेका संरचनाहरु धेरै उमेरका नभएकोले यसको आयुबारे अहिल्यै यसै भन्न सकिने अवस्था छैन । एएसी प्रविधिका इँटा सय वर्षसम्म टिक्ने प्रारम्भिक दाबी रहेको छ ।

रातो इँटा माटोबाट बनाइन्छ । यी इँटा भट्टामा पोलेर तयार पारिन्छ । जसले रातो इँटा लामो समयसम्म टिकाउ हुन्छ । एएसी ब्लकमा बिस्तारै रासायनिक प्रतिक्रिया हुन्छ । तुलनात्मक हिसाबले एएसी ब्लकको दाजोमा रातो इँटाको आयु लामो हुन्छ । यसको अनुमानित आयु ५०० वर्षसम्म हुने बताइन्छ । 

यी दुई बिचको आयु वालको डिजाइन, ज्वइन्ट लगायतमा निर्भर रहन्छ ।

रातो इँटाको घनत्व उच्च हुन्छ । यो उत्पादनका लागि प्राकृतिक माटो चाहिन्छ । यसरी रातो इँटाको निरन्तर उत्पादनले प्रकृतिमा सोझै असर पर्न जान्छ । माटोमा ह्रास आई भू–क्षयको सम्भावना पनि बढ्छ । यसैले यो वातावरण मैत्री होइन । आरसीसी संरचना निर्माणमा धेरै भार वहन गर्नुपर्ने वालहरुमा रातो इँटाको तुलनामा एएसी ब्लकको प्रयोग उचित हुन्छ । 

एएसी ब्लकहरु हलुका वजनका हुन्छन् । यसको उत्पादनको लागि प्राकृतिक माटोको आवश्यकता पर्दैन । हलुका वजन हुने भएकोले अग्ला संरचना निर्माणमा उपयुक्त हुन्छ । यसले वातावरणबाट कम तापक्रम सोस्ने भएकोले उर्जा संरक्षणमा पनि टेवा पुर्याउँछ । 

अनुमानित आयु १०० वर्ष रहेकोले आवासीय घरहरुमा एएसी ब्लकको प्रयोग गर्नु उचित हुने निर्माण व्यवसायी बताउँछन् । आरसीसी प्रविधिको आयु पनि अनुमानित सय वर्ष हुन्छ । 

माटोको रातो इँटाको तुलनामा एएसी ब्लकको आकार पनि ठूलो हुने भएकोले कम संख्याको प्रयोगले वाल लगाउन सकिन्छ, जसले गर्दा लागत पनि कम पर्न आउँछ । हामीले इँटा वा एएसी ब्लकको आयु हेरेर सम्पूर्ण घरकै आयु नै त्यति हुन्छ भन्न सकिदैन । घरको आयु इँटा वा एएसी ब्लकले मात्र निर्धारण गर्दैन । 

घरको सम्पूर्ण भौतिक संचरना निर्माणमा प्रयोग हुने अन्य निर्माण सामाग्रीको गुणस्तर, आयु र बनावटले समग्र घरको आयु निर्धारण गर्ने हो । त्यसो त घर दुई÷तीन सय वर्ष टिक्नुपर्छ भनेर चिन्ता लिनु पनि ठिक होइन । एएसी ब्लकको प्रयोग गरी निर्माण लागत, समय र पर्यावरण सबैलाई बचाउन सकिन्छ ।