बडागुरुको दरबारभित्र रैथाने खाना र संस्कृतिको संगम 'भोजन गृह'

काठमाडौं । मुख्य पाहुना गेटतर्फ प्रवेश गर्दै गर्दा गरिने स्वागत, त्यसपछि थियटर हल प्रवेश गर्दै गर्दाको जस्तो शान्त एवम् सम्पदाको झलक दिने माहोल । भित्र प्रवेश गर्दै गर्दा सायदै जो कोहीलाई लाग्न सक्छ, म कुनै होटल छिर्दै छु कि कुनै ऐतिहासिक सम्पदा ? या त कुनै दरबारमा पो पाहुना बन्दै छु कि ?

काठमाडौंको डिल्लीबजारस्थित भोजन गृहमा प्रवेश गर्दै गर्दा जो कोहीलाई यो दृश्यले अद्भूत अनुभूत गराउँछ । व्यस्त शहर, कामको थकानलाई बिर्साउन साँझ सात बजे नै त्यहाँ पुग्दा लाग्छ कि कुनै रेष्टुरेन्ट छिरेको नभई कुनै सम्पदायिक गाउँमा प्रवेश गर्दैछु, जहाँ सबै भुलेर आनन्दित बनाइदिन्छ मन । 

रेष्टुरेन्टको माथिल्लो तला जानका लागि काठको भर्‍याङ प्रयोग गर्नुपर्छ । जसले गाउँबाट शहर छिरेका र काठको भर्‍याङ भुल्न लागिसकेकाहरुलाई ‘नोस्टाल्जिक’ बनाइदिन्छ । माथि उक्लिएपछि जुत्ता चप्पल खोलेर राखिन्छ । जाँदाजाँदै ‘बाथरुम’मा हातमुख धोएर आफ्नो लागि तयार रहेको टेबल/कुर्सीमा बस्न गइन्छ।  त्यतिखेर लाग्छ कि खाना खानका लागि गाउँघरमा हामी जसरी प्रवेश गथ्र्यौं, ठ्याक्कै त्यस्तै । जुत्ता चप्पल खोलिसकेपछि र हातमुख धोइसकेपछि सारा थकान पनि त्यतै छाडेर भोजनका लागि प्रवेश गरेजस्तै शितल हुन्छ तनमन । 

स्वागतका लागि नेपाली रक्सी त्यहाँ दिइन्छ । रक्सी खान इच्छुकले निकै उत्साहित भएर त्यसको स्वाद लिन्छन् । 

त्यहाँ बस्दै गर्दा विभिन्न किसिमका स्न्याक्स तथा खाना आइपुग्छन् । नेपाली पोशाकमा सजिएका होटलका वेटरहरूले एक पछि अर्को गर्दै परिकारहरू पस्कँदै जान्छन् । पाहुनाहरू त्यसमा रमाउँदै जान्छन् ।

भोजन गृहमा सुरूमा लोकल रक्सी र भुटेको मकैले स्वागत गरिन्छ । त्यसपछि तारेको आलु, मःम, क्वाँटीको सुप खाजाका रुपमा पस्किइन्छ । त्यसपछि भोजनमा सादा भुजा, झानेको दाल, विभिन्न प्रकारका तरकारी, कुखुरा र खसीको मासु प्रस्तुत गरिन्छ । 

त्यसपछि दही र बिदाइका क्रममा चिया खुवाएर अतिथिलाई बिदाइ गरिन्छ । 

यही क्रममा नेवारी, तामाङ, शेर्पा लगायत जातजातिका विभिन्न नृत्यहरू प्रस्तुत गरिन्छ । यस्तो लाग्छ कि भोजन गृहमा भोजनका लागि मात्रै गएका छैनौं,  हरेक नृत्यसँग कनेक्ट भएर सोही गाउँ पुगेजस्तो भान हुने । 

भोजन गृहको यो विशेषताले त्यहाँ पुग्ने जोकोहीलाई लोभ्याइदिन्छ । भोजन गृहका सञ्चालक भरत बस्नेत आफैं भोजनमा सरिक सबै पाहुनाहरूसँग भलाकुसारीमा समय दिन्छन् । यसले पारिवारिक माहोल समेत सिर्जना गराउँछ ।

एकैपटक २ सय जनालाई सेवा दिन सक्ने भोजन गृहमा स्वदेशी उत्पादनकै स्वाद चाख्न सकिन्छ । भोजन गृहमा नेपाली ग्राहकका लागि २९ सय रुपैयाँ  र विदेशी ग्राहकका लागि ४ हजार रुपैयाँ शुल्क लाग्छ । 

यस प्याकेजभित्र मौलिक संगित, रैथाने नेपाली खाना र ग्रामिण वातावरणको अघाउन्जी अनुभव गर्न सकिन्छ । 

डिल्लीबजारमा नेपाली कला, संस्कृति र सम्पदालाई जगेर्ना गर्दै विगत २६ वर्षदेखि भोजन गृह सञ्चालनमा छ । जसलाई नेतृत्व गर्दै आइरहेका छन् वरिष्ठ पर्यटन व्यवसायी भरत बस्नेतले । अनवरत २६ वर्षसम्म उस्तै शैली, उस्तै स्वाद र उस्तै लोकप्रियता, भोजन गृहले आफ्नो पहिचान बनाएको छ ।  

सन् १९९७ मा सरकारले १९९८ लाई नेपाल भ्रमण वर्षको घोषणा गरेको थियो । तर त्यसका लागि प्रयाप्त पूर्वाधार विकास तथा अन्य पर्यटन विकास गर्न सरकार चुकिरहेको थियो । 

त्यसैसमयमा पर्यटन व्यवसायी बस्नेतले एउटा अभियान नै सुरू गरे । सो समयमा काठमाडौं निकै प्रदूशित र अव्यवस्थित थियो । भ्रमण वर्षको तयारी हुँदै गर्दा काठमाडौं सफा बनाउनुपर्छ भनेर उनी लागिपरे । सोही समयमा उनले पूराना र जीर्ण सम्पदा तथा त्यस्ता भवनहरूलाई पूननिर्माण गरी त्यसतर्फ पर्यटकको आकर्षण बढाउन सकिने योजना बनाए । 

त्यसपछि राणाकालीन भवनको खोजी गर्न थाले । सोही बेला उनले डिल्लीबजारमा रहेको दरबार भेटाए । सो दरबार राजाहरूको बडागुरूको दरबार थियो । लामो समयसम्म जीर्ण रहेको सो भवनमा उनले रेष्टुरेन्ट सञ्चालन गर्ने योजनासहित अनुमति मागे । सरकारले उनलाई अनुमति पनि दियो । 

त्यसपछि सन् १९९८ मा उनले जीर्ण दरबारलाई पूनर्निर्माण गरी भोजन गृह सञ्चालनमा ल्याए । भोजन गृह शब्द संस्कृतबाट आएको हो । जहाँ भोजन गरिन्छ, त्यसलाई भोजन गृहको नाम उनले दिए । त्यसपछि त्यहाँ कला भर्न थाले । 

कला र संस्कृतिको धनी मुलुकका रुपमा चिनिने देश हो नेपाल । बस्नेतले नेपालकै जाति विशेषका कला तथा संस्कृतिलाई जोगाउने र काठमाडौंमै पर्यटकहरूलाई त्यसतर्फ आकर्षित गर्न सुरू गरे । 

त्यसका लागि स्थानीय कला संस्कृति र जनशक्ति समेतलाई भोजन गृहमा ल्याए र पाहुनाहरूलाई विभिन्न नृत्य देखाएर मनोरञ्जन दिलाउन थाले । 

भोजन गृहमा भोजनमात्रै हैन भोजन गर्न जानेहरूका लागि मनोरञ्जन समेत त्यहाँ मिल्ने भयो । कला र संस्कृतिको संयोजन मिलाएर भोजन समेतको व्यवस्था गरेर नेपाली तथा विदेशी पर्यटकको आकर्षण त्यहाँ बढ्ने उनको योजना थियो ।

बस्नेत भन्छन्, ‘सोही योजनाअनुसार भोजन गृह अगाडि बढ्दै गयो ।’ नेपालको मौलिकपन रुचाउने अतिथिहरूले भोजन गृहलाई रुचाइरहेको उनको बुझाइ छ ।

भोजपुरमा जन्मिएका बस्नेत खोटाङको चिसापानीस्थित खेतुवा गाउँमा हुर्किए । गाउँमै अध्ययन गरेर उच्च शिक्षाका लागि वि.सं. २०३३ मा उनी काठमाडौं आइपुगे । त्यसपछि अध्ययनकै बीचमा उनले नेपालकै सबैभन्दा ठूलो ट्राभल कम्पनी ‘यति ट्राभल’ मा काम गरे । त्यहाँ केही वर्ष काम गरेपश्चात वाइल्ड लाइफ पर्यटनका लागि विश्वविख्यात चितवनको वाइल्ड लाइफ लज टाइगर टक्समा काम गरे । 

त्यहीँ काम गर्दै गर्दा उनी जर्मन, अमेरिका लगायतको मुलुकमा पुगे । ती मुलुकहरूमा विदेशीहरूलाई नियालीसकेपछि उनलाई लाग्यो,  नेपालको मौलिक संस्कृति तथा सम्पदा विदेशीका लागि आकर्षण हो ।

उनले त्यसपछि नेपालको मौलिक कला र संस्कृति तथा सम्पदाको सम्बर्द्धन गरी विदेशी पर्यटक भित्र्याउन सकिने सोचे । सोही समयमा नेपाल भ्रमण वर्षको पनि माहोल सिर्जना हुँदै थियो । उनले नेपालमा आएर केही समयमै भोजन गृह सञ्चालन गर्न सफल भए । 

उनी आफूले विदेश गएपछि मात्रै नेपालको कला र संस्कृतिको महत्व बुझेको बताउँछन् । उनलाई नेपालका गाउँ, हिमाल, पहाड, नदिनाला लगायतले छुन थाल्यो । उनी भन्छन्, ‘त्यहाँ पुगेपछि मलाई यहाँको मौलिकता परम्परा संस्कृति वा वास्तुकला बचाएर राख्न सकेमा पर्यटनको खानी हुने बुझें । त्यो शैलीलाई  नै अगाडि बढाउने अठोट गरें ।’

उनले विदेशीले नेपालमा के रूचाउँछन् भन्ने समेत बुझिसकेपछि भोजनगृहको कल्पना गरेको सुनाए । उमेरले ६७ वर्षका भए बस्नेत । भोजन गृहलाई जस्तै आफूलाई पनि सधैं नेपाली पोशाकमै सजाइरहन्छन् उनी । उनले आफू बस्ने घरलाई पनि भक्तपुरको कुनै दरबार जस्तो देखिने गरी बनाएका छन् । 

उनले लगाउने पोषाक पनि शुद्ध नेपाली दौरा सुरुवाल हो । सबैले आफ्नो धर्म संस्कृति एवम् परम्परा अनुसारको भेषभुषा लगाएमात्रै पनि नेपाल झनै धपक्कै बल्ने उनी बताउँछन् । 

काठमाडौंको मध्यभागमा पर्ने डिल्लीबजारमा प्रशस्त पार्किङ सुविधासहित सञ्चालित भोजन गृहमा अतिथिहरूलाई पारिवारिक माहोल सिर्जना गर्न लागिपरेका छन् उनी । दैनिक भोजनका लागि पुग्ने अतिथिहरूलाई गएर टेबल टेबलमा भेट्ने तथा प्रतिक्रिया लिने काम उनी आफैंले गर्छन् ।

कुराकानीको बिट मार्दै उनले भने- 'सकेसम्म पाहुनासँग नजिकिने र उहाँहरूलाई पारिवारिक महशुस गराउने गरी म उपस्थित हुन्छु ।'