‘यो ठाउँमा त बाहिरी चक्रपथ बन्दै छ, केही बर्षमा यहाँको जग्गाको भाउ सुन बन्छ ।’ यसो भन्दै रियलस्टेट कारोबारीहरुले काठमाण्डौका दर्जनौं स्थानको जग्गाको भाउ बढाउन थालेको दशक नाघिसक्यो ।

बाहिरी चक्रपथ बन्ने भनिएका क्षेत्रहरुमा घना वस्ती बसिसक्दा पनि बाहिरि चक्रपथको भने कुनै अत्तोपत्तो छैन् । विस्तृत परियोजना प्रतिबेदन नै नयाँ बनाउनुपर्ने भएको छ । तर, सरकारले आयोजनाका लागि बर्षको एक करोड पनि बजेट छुट्टाएको छैन् ।

काठमाडौं उपत्यकाको बहुचर्चित परियोजना बाहिरी चक्रपथ निर्माण सरकारकै प्राथमिकताबाट ओझेलमा पर्दै गइरहेको देखिन्छ । अहिले परियोजनाको फाइल लगानी बोर्डमा विचाराधिन अवस्थामा रहेको काठमाडौं उपत्यका विकास प्राधिकरणका कार्यकारी प्रमुख भाईकाजी तिबारीले बताए ।

६ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढीको लगानी बोर्डबाट स्वीकृत गर्नुपर्ने भएकोले बाहिरी चक्रपथ परियोजनाको काम बोर्डले हेरिरहेका छ । तर, बोर्डले परियोजनाको काम अगाडि बढाउन सकिरहेको छैन । सरकारले पनि पछिल्लो समय बाहिरी चक्रपथ परियोजना निर्माणलाई त्यति प्राथमिकतामा राखेको देखिदैन ।

चालु आर्थिक बर्षको वर्षको नीति तथा कार्यक्रममा बाहिरी चक्रपथ समेटिन सकेन । ‘यो बर्षको बजेटमा बाहिरी चक्रपथलाई सांकेतिक रुपमा १ करोड रुपैयाँमात्र बजेट बिनियोजन गरिएको छ’ प्राधिकरणका प्रमुख तिबारीले भने, ‘सरकारबाटै परियोजना ओझेलमा पर्दै गइरहेको छ ।’

काठमाडौं उपत्यकामा बाहिरी चक्रपथ परियोजना निर्माण गर्ने योजना बनेको पनि २०५८ सालदेखि हो । काठमाडौं उपत्यकाबासीको करीव दुई दशकदेखिको बहुप्रतिक्षित परियोजनाको निर्माण अहिले पनि उत्तिकै अन्यौलमा छ । सहरी पूर्वाधार विज्ञ भन्छन्, ‘उपत्यकाको व्यवस्थित शहरीकरण र बढ्दो ट्राफिक जामलाई व्यवस्थि तगर्न बाहिरी चक्रपथ निर्माण गर्नैपर्ने हुन्छ ।

सरकारले बाहिरी चक्रपथ निर्माणको जिम्मा चिनियाँ कन्स्ट्रक्सन कम्पनीलाई दिइसकेको छ । २०७६ असोज ६ गते प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको अध्यक्षतामा बसेको बसेको लगानी बोर्डको ४०औं बैठकले बाहिरी चत्रपथको कामलाई अघि बढाउने जिम्मेवारी चिनियाँ कम्युनिकेशन पूर्वाधार कम्पनी (सीसीसीस)लाई दिने निर्णय गरिसकेको छ ।

बाहिरी चक्रपथ निर्माणलाई अघि बढाउन ४ वटा कम्पनीले प्रस्ताव गरेकोमा बोर्डले सीसीसीसीलाई छनौट गरेको हो । परियोजना निर्माण गर्ने कम्पनी छनौट भएपनि परियोजना कसरी निर्माण गर्ने भनेर मोडालिटी तयार नहुँदा चिनियाँ कम्पनीले काम अगाडि बढाएको छैन ।

लगानी बोर्डले लगानी सम्मेलनमा यो प्रोजेक्टलाई सोकेसमा राखेको थियो । चिनियाँ कम्पनीले बाहिरी चक्रपथ बनाउन दिने निर्णय भएपनि लगानी बोर्डले प्रकृया अगाडि बढाउन सकेको छैन । अझै पनि परियोजना निर्माण स्थलका बासिन्दा र जनप्रतिनिधिहरुबीच मतान्तर हुँदा पनि काम अगाडि बढाउन नसकेको बताइन्छ ।

पुनः डीपीआर आवश्यक

बाहिरी चक्रपथको यसअघि बनाएको विस्तृत परियोजना अध्ययन प्रतिवेदन (डीपीआर) अपुरो भएपछि पुनः डीपीआर गर्नुपर्ने आवश्यक रहेको बताउँछन् प्राधिकरणका प्रमुख तिवारी ।

‘यो परियोजनाको पुरानो डीपीआर अनुसार काम गर्न सकिदैन’ तिबारी भन्छन्, ‘उपत्यका विकास प्राधिकरणमा आएपछि परियोजनाको अध्ययन नै भएको छैन् ।’ यसअघि डीपीआरका लागि खर्च गरेको ८० करोड रुपैयाँ खेर गएको छ । बाहिरी चक्रपथ विकास परियोजनाले पुरानो डीपीआर अपुरो रहेको बताउँदै नयाँ डीपीआर बनाएर मात्र काम अगाडि बढाउन सकिने निष्कर्ष निकालिसकेको छ ।

तिबारी भन्छन्, ‘धेरै पुरानो र प्राविधिक त्रुटीहरु रहेका कारण परियोजना अगाडि बढाउन नयाँ डीपीआर नबनाई सुखै छैन् ।’ एक वर्षअघि नै चाइनिज कम्पनीलाई निर्माणको काम गर्न दिने निर्णय भइसकेको छ ।

‘चिनियाँ कम्पनीले डीपीआर निःशुल्क गरिदिने प्रस्ताव गरेको छ, तर परियोजना बनाउन आफैलाई दिने प्रस्ताव राखेको थियो, तिबारी भन्छन्, ‘हामीले सबै काम गर्ने गरी निर्माण कम्पनी छनौट गरिसक्यौं तर हाम्रो मोडालिटी तयार नहुँदा प्रोजेक्ट लामो समयदेखि बिचाराधिन अवस्थामा रहेको छ ।’

यो चक्रपथ बनाउँदा सडकको किनाराबाट दायाँ बायाँ २५०/२० मिटरमा व्यवस्थित सहरीकरण गरिने छ । ८ लेनको सहडकसहित साइकल लेन, हरियाली बेल्ट, फुटपाथ तथा अपाङ्गमैत्री सडकपेटीको समेत व्यवस्था हुने गरी चक्रपथ विस्तार गर्ने डीपीआरको डिजाइनमा उल्लेख छ ।

शहरी विकासमन्त्री बसन्तकुमार नेम्बाङले बाहिरी चक्रपथ निर्माणको सम्बन्धमा अहिले लगानी बोर्डमा छलफल भइरहेको बताएका छन् । यसअघिको डीपीआर अधुरो भएकोले पुनः डीपीआर तयार गर्नुपर्ने उनको पनि तर्क छ । तर, अझै लगानी बोर्ड छलफलमै व्यस्त रहँदा डीपीआरको पनि काम अगाडि बढ्न सकेको छैन ।

पुरानो डीपीआरमा साँधसीमा समेत स्पष्ट उल्लेख छैन । चक्रपथ बनाउन उपयुक्त छ कि छैन भनेर माटो पनि परीक्षण गरिएको छैन । पुलहरु कहाँ कति बनाउने भनेर स्पष्ट गरिएको छैन । तिबारी भन्छन्, ‘झन्डै १८ वर्षअघि तयार पारिएको डीपीआरले घना बस्ती बसिसकेको काठमाडौं उपत्यकामा परियोजना निर्माण गर्न सकिदैन ।

पुरानो डीपीआर अनुसार बाहिरी चक्रपथ ७२ किलोमिटर लामो बन्ने छ जसमध्ये काठमाडौं ३५.८ किमी, ललितपुरमा १५.८० किमी र भक्तपुरमा २१.५ किमी पर्छ । तर, नयाँ डीपीआरमा चक्रपथ अझ लम्बिन सक्ने तिवारी बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘हाम्रो योजना बाहिरी चक्रपथलाई अझै तन्काउने हो, उपत्यकाका काठ क्षेत्रहरुलाई छुने हो, यो परियोजना दक्षिणतिर तन्किने छ ।’ पुरानो डीपीआर अनुसार बाहिरी चक्रपथ बनाउन करीव दुई खर्ब रुपैयाँ लगानी लाग्ने अनुमान छ ।

सरकारले २०६१ सालमै बाहिरी चक्रपथ आयोजनाको कार्यालय स्थापना गरेर काम सुरु गरेको थियो ।

तत्काल रेखाङ्कन आवश्यक

लगानीकर्तालाई परियोजना निर्माणको जिम्मा लगाउन सबैभन्दा पहिला प्रोजेक्टको ‘मोडालिटी’मा स्पष्ट हुनुपर्छ । परियोजनाले कुन कुन ठाउँहरु समेट्दै फन्को मार्छ भनेर पनि स्पष्ट हुनुपर्ने हुन्छ । मन्त्री नेम्बाङले बाहिरी चक्रपथको नयाँ ‘एलाइन्मेन्ट’ निर्धारण गर्न लगाडी बोर्डको बैठकमा भनिसकेको बताउँछन् ।

मन्त्री नेम्बाङका अनुसार यसअघि निर्धारण गरिएको ‘एलाइन्मेन्ट’को कतिपय ठाउँमा नयाँ बस्ती बसिसकेको छ । जग्गा पनि कित्ताकाट भएर टुक्रटुक्रा बनिसकेको छ । कतिपय ठाउँमा नयाँ शहर नै विकास भइसकेका छन् । ‘भोली लगानीकर्ताले बाहिरी चक्रपथको ‘इलाइन्मेन्ट’ कुन हो, ठाउँ कुन हो, त्यो त माग्ने वित्तिकै दिन सक्नुप¥यो नी’ उनले भनेका छन्, ‘बाहिरी चक्रपथले समेट्ने ठाउँहरु यी–यी हुन् भनेर यकिनसाथ भन्न सक्नुपर्छ ।’

सरकारले बाहिरी चक्रपथ निर्माणका लागि चिनियाँ कम्पनी सीसीसीसीसँग प्रस्ताव माग्ने तयारी गरेको छ । यसका लागि सहरी विकास मन्त्रालय, लगानी बोर्डको कार्यालय र उपत्यका विकास प्राधिकरणले संयुक्त रुपमा काम गरिरहेका छन् । तर, प्रयाप्त काम हुन सकिरहेको छैन् ।

लगानी बोर्डले काठमाडौं उपत्यका विकास प्राधिकरणलाई आयोजना निर्माणसम्बन्धी आवश्यक विवरण संकलन भइरहेको बताएको छ । चिनियाँ कम्पनीसँग प्रस्ताव माग्नका लागि लगानी बोर्डले मस्यौदा तयार गर्ने र प्रस्तावित मस्यौदामा समेट्नुपर्ने विषयवस्तु प्राधिकरणले तयार गर्नुपर्ने हुन्छ । लगानी बोर्डका तत्कालिन प्रमुख कार्यकारी अधिकृत महाप्रसाद अधिकारीले दुई महिनाभित्र प्रस्ताव आह्वान गर्ने बताए लगत्तै मुलुकमा नाकाबन्दी सुरु भइहाल्यो । लकडाउन भएपछि प्राधिकरणले पनि परियोजनासम्बन्धी विवरण संकलन गर्न सकेको छैन ।

काम सुरु भएर पनि रोकियो

सरकारले यसअघि आर्थिक वर्ष ०७४/७५ देखि नै बाहिरी चक्रपथको पहिलो खण्ड निर्माणको काम अगाडि बढाउने तयारी गरेको थियो । आयोजनाको चोभारदेखि सतुङ्गल खण्डको ६.६ किमी दुरीमा पाइलट प्रोजेक्टका रुपमा काम गर्ने सरकारको तयारी थियो । यसका लागि ०७४ को जेठतिर १३ हजार ७६४ कित्ता जग्गा अधिग्रहण गर्ने बताएको थियो जहाँ ८ हजार रोपनी क्षेत्रफल पर्छ ।

बहिरी चक्रपथ विकास आयोजनाले चोभारदेखि सतुङ्गलसम्मको खण्डमा निर्माण हुने आयोजनाको चार किल्लाभित्रको सीमा तय गरेर आयोजनाले ओगट्ने जग्गामा भौतिक संरचना निर्माणमा रोक लगाउनका लागि सूचना निकाल्ने अन्तिम तयारीमा पुगिसकेको थियो ।

तत्कालिन समयमा चोभार–सतुङ्गल खण्डको काम सुरु गर्दा अरु खण्डको भूमाफियाले चलखेल गर्ने, कित्ताकाट बढी हुँदा जग्गाको खण्डिकरण हुने लगायत समस्या देखाएर काम रोकिएको थियो । पहिलो खण्डको काम सुरु हुने भएपछि उपत्यकाबासीमा उत्साह देखिएको थियो । यो परियोजना बनेपछि कोर सिटीतर्फ बढिरहेको मान्छेको भिडभाड घट्ने र ट्राफिक जाम घटाउन मद्दत पुग्ने अनुमान छ ।

सरकारी इच्छाशक्ति खै ?

उपत्यका विकास प्राधिकरणका प्रमुख तिवारी सरकारको इच्छाशक्ति भएमात्र बाहिरी चक्रपथ बन्ने ठोकुवा गर्दै भन्छन्, ‘सरकारमा बाहिरी चक्रपथ बनाउनुपर्छ भन्ने इच्छाशक्ति भएन भने यसको चर्चा यसै सेलाएर जाने छ ।’

काठमाडौं उपत्यकालाई दीर्घकालिन रुपमा व्यवस्थित र सहजीकरण गर्नका लागि बाहिरी चक्रपथ बनाउनैपर्ने तिवारीको जिकिर छ । बाहिरी चक्रपथ बनेपछि बल्ल उपत्यका बृहत र व्यवस्थित सहर बन्ने उनी बताउँछन् ।

सरकारले यो परियोजनालाई प्राथमिकतामा नराखेका कारण पनि निर्माण अनिश्चित बन्दै आइरहेको छ ।

यो परियोजना मुआब्जा दिएर बनाउने होइन । ल्यान्डपुलिङ (जग्गा विकास)मार्फत जग्गा लिएर काम अघि बढाउने सरकारको तयारी छ । ल्यान्डपुलिङ गरेर निर्माण गरिने हुनाले बाहिरी चक्रपथ निर्माण तुलनात्मक रुपमा सहज पनि छ । तर, पछिल्लो समय चक्रपथ निर्माण गरिने भनेकेका ठाउँमा जथाभावी कित्तकाट भएको र बस्तीसमेत बसेको हुनाले भौतिक संरचनाको मुआब्जा पनि दिनुपर्ने हुन्छ ।

यो परियोजना जति ढिलो हुँदै गइरहेको छ त्यति नै खर्चिलो र कठिन बन्दै गइरहेको तिबारी बताउँछन् । ५८ सालदेखि अहिलेसम्म जग्गा अधिग्रहण नै गरिएको छैन । खाली ठाउँमा संरचना ठडिइसकेका छन् । ‘माटो परीक्षण गरेर यहाँबाट सडक अगाडि बढ्छ भनेको ल्यान्ड पुलिङ गर्न पनि सजिलो हुने थियो’ उनी भन्छन् ।

कुन–कुन ठाउँमा बन्छ बाहिरी चक्रपथ ?

बाहिरी चक्रपथको प्रस्तावित रेखाङ्कन अनुसार काठमाडौंको चोभार, भूतखेल, पाँगा बालकुमारी, मच्छेगाउँ, सतुङ्गल, बलम्बु, बलम्बु चुनिखेल, पुरानो नैकाप किट्नी भञ्ज्याङ, स्युचाटार किम्सी, डाँडा पैवा, सीतापाइला, इचंगुनारायण रानीवन हुँदै पैयाँटासम्म पुग्नेछ ।

यसैगरी, काठमाडौंकै धर्मस्थली, काभ्रेस्थली, फुटुङ, टोखा, खड्का भद्रकाली, बुढानिलकण्ठ, चपली, चुनीखेल, बालुवा जगडोल भञ्ज्याङ, गोकर्णेह्वर सनडोल, घट्टेखोला नयाँपाटीसम्म सिमानासम्म पुग्नेछ ।

भक्तपुरमा थली डाँछी, मनोहरा खोला, चाँगुनारायण, दुवाकोट, झौखेल, छालिङ, पकौनेपाटी, खरीपाटी, बागेश्वरी, सुडाल, ताथली चित्तपोल, भातेढिकुरो अरनिको राजमार्गसम्म बाहिरी चक्रपथको रेखाङ्कनसहितको डीपीआर तयार भइसकेको छ । भक्तपुरकै अरनिको राजमार्ग, कटुञ्जे, दधिकोट, सिरुटार हुँदै ललितपुरको लुभुको सिमानासम्म डीपीआर तयार छ ।

ललितपुरको लुभु, सानागाउँ, हरिसिद्ध, ठैब, भरुवारासी, धापाखेल, सुनाकोठी, बुङमती, खोकना, सानो खोकना हुँदै काठमाडौंको चोभार निस्किने छ ।

यस्तो बन्नेछ परियोजना

यो परियोजना ल्यान्डपुलिङमार्फतजग्गा लिएर विकास गर्ने हो । यो चक्रपथ बनाउँदा सडकको किनाराबाट दायाँ बायाँ २५०/२० मिटरमा व्यवस्थित सहरीकरण गरिने छ । ८ लेनको सहडकसहित साइकल लेन, हरियाली बेल्ट, फुटपाथ तथा अपाङ्गमैत्री सडकपेटीको समेत व्यवस्था हुने गरी चक्रपथ विस्तार गर्ने डीपीआरको डिजाइनमा उल्लेख छ ।

परियोजनाले स्थानीय जग्गाधनीसँग जग्गा लिएर व्यवस्थित प्लानिङ गरेर गरेर हस्तान्तरण गर्नेछ । यसका लागि जग्गाधनीले ४० प्रतिशतसम्म जग्गा योगदान गर्नुपर्ने हुन्छ । ‘हामीले जग्गा प्राप्ती गरेर लिने हो, पहिल्यै २० फुटको बाटो, ढल र बिजुली गइसकेको भए थोरै जग्गा काटिन्छ, नत्र बढी जग्गा काटिन सक्छ’ तिबारीले भने, ‘२० फुटको बाटो, खुला ठाउँ, ढल, विद्युतीकरण, पूर्वाधार लगायतका लागि परियोजनाले जग्गा काट्नेछ ।’ तर, सरकारले चक्रपथको दायाँबायाँ ५ सय मिटरभित्र व्यवस्थित सहरी विकास गरिने हुँदा स्थानीले ४० प्रतिशत जग्गा योगदान गरेपनि आफ्नो बाँकी जग्गाको मूल्य आकासिने पक्का छ ।

हल्लाकै भरमा आकासियो जग्गाको मूल्य

बाहिरी चक्रपथको हल्लाले उपत्यकाको कुनाकाप्चासम्म जग्गाको भाउ उछालिएको छ । चक्रपथ बन्ने भएपछि पहाडको भिरालोसम्म जग्गाको भाउ अत्यन्तै बढेको रियलस्टेट एजेन्सी नेपालभूमिका बिक्रम लामा बताउँछन् । यो चक्रपथले उपत्यकाका कुनाहरु छिचोल्दै फन्को मार्ने छ । उपत्यकाका काठ क्षेत्रहरु छोएर चक्रपथ बन्ने छ ।

चक्रपथ बन्ने भएपछि उपत्यकाका काठ क्षेत्र ‘हट केक’ बनेका छन् । ‘त्यतिबेला ७ लाख रोपनीका दरले किनेको जग्गा अहिले आनाकै १० लाखभन्दा कममा पाइँदैन’ प्राधिकरणका प्रमुख तिबारीले भने, ‘अहिले चक्रपथ फन्को मार्ने भनिएको ठाउँमा बाटोले नछोएको ठाउँमा पनि आनाको १० लाखभन्दा कममा किन्न पाइँदैन ।’

परियोजना बन्ने निश्चित नभएपनि भूमाफियाको हल्लै हल्लाले छेउछाउका जग्गाको मूल्य पनि उछालिएको हो । अहिले काठमाडौं उपत्यकामा आनाको १० लाखभन्दा कम मूल्यका जग्गा भेट्याउन मुस्किल पर्न थालिसकेको छ । यो परियोजना निर्माण सुरु भएमात्र पनि उपत्यकाका कुनाकाप्चामा पनि जग्गाको आनाकै ५० लाख रुपैयाँसम्म मूल्य पुग्ने रियलस्टेट एजेन्सीहरुको अनुमान छ ।

Articles By: आर्जु कार्की

ताजा अपडेट

विदेशीलाई अपार्टमेन्ट खरिद गर्न पाउने व्यवस्था गर्न नेपाली कांग्रेसलाई चेम्बरको सुझाव

नारायणगढ–बुटवल सडकः दाउन्नेमा रातका समयमा सवारी आवागमन वैशाख ३१ सम्म रोकिने

यस्ता छन् व्यवस्थित शहर तथा वस्ती विकासमा ‘खनाल आयोग’ले औंल्याएका १९ समस्या र चुनौतीहरु

वैशाख कृष्ण औंसी: आज आमाको मुख हेर्ने पर्व मनाइँदै

ग्लोबल वार्मिङले मुस्ताङमा सुक्न थाल्यो खानेपानीका मुहान

भूकम्पको दशक: भत्किएका संरचनाहरू अझै अधुरा

बालेनको ८ बुँदे खुलासा : यसरी हुन्छ महानगरलाई काठमाडौं टावरमा अर्बौं क्षति

काठमाडौंमा किन बनेनन् नयाँ घर ?